В апреле 2022 года Союз ремесленников Казахстана начал новый проект по изучению и сбору орнаментов казахского народа.
Перед организаторами стояла и стоит большая задача - создать онлайн ресурс по традиционному казахскому искусству, который будет регулярно пополняться информацией по традиционному дизайну и традиционным техникам прикладного искусства.
- Орнаменты нас окружают повсюду, надо лишь оглянуться вокруг. А изучение их - захватывающее занятие. И, неслучайно, мы начали с центра им. А. Маргулана, что, по-моему, символично. «Ведь свои первые знания по орнаментике мы изучали по 3-х томнику Алькея Маргулана», - говорит Айжан Беккулова – председатель Союза ремесленников Казахстана, известный дизайнер, художник по войлоку, член Национального комитета по НКН и Почётный член и советник Всемирного Ремесленного Совета.
- Это была давняя моя мечта, собрать базу данных по орнаментам, изделиям, по региональным признакам, по техникам и материалам. Также хочется по мере возможности зафиксировать знания мастеров уже не практикующих, но тех, у кого в пассивной памяти хранятся методики, техники, традиции, обычаи, секреты, пока это еще можно. Даже наличие новых источников - книг по орнаменту Оспанова Е. и Кожабекова Е. (удивительно, как им удалось проделать такой колоссальный труд), не может утолить тот голод, что есть среди мастеров, ищущих информацию по правильному использованию тех или иных орнаментов.
Сейчас, работая по проекту «Онлайн база прикладного искусства», понимаю, как много еще надо систематизировать, что эта работа однозначно не одного человека, и не одного проекта. Это будет еще одним шагом в общем деле сохранения нашего наследия.
Участники проекта «Онлайн база прикладного искусства» в течении года провели экспедиции по регионам (Актобе, Шымкент, Павлодар, Актау, Тараз, Кызылорда, Алматы), исследования в музеях Казахстана и посетили немало мастерских ремесленников, носителей уникальных технологий.
Практически в каждом музее есть что-то интересное, что отличает их от других музеев. Даже в таком небольшом районном музее, как музей имени В.И. Чапаева, выставили в экспозиции старинный мужской стеганный чапан со специальными прорезями для рук в длинных рукавах. Или в Областном Костанайском краеведческом музее есть очень красивые музыкальные инструменты, искусно инкрустированные костью.
Значение орнамента, символизм, регион происхождения, материалы, используемые при изготовлении, правила применения, традиционные цвета, которые были использованы в различных изделиях - это тот объём знаний, который предстоит изучить, обработать и зафиксировать в ОНЛАЙН БАЗЕ ПРИКЛАДНОГО ИСКУССТВА.
Данный проект организован при поддержке Фонда Евразия в рамках программы «Социальные инновации в Центральной Азии» (Social Innovation in Central Asia), финансируемой Агентством США по международному развитию (USAID), реализуется Союзом ремесленников Казахстана. #SICA_ISG
Фото предметов ДПИ
Графический казахский орнамент
Символика казахского орнамента
Библиография
2022 жылдың сәуір айында Қазақстан қолөнершілер Одағы қазақ халқының ою-өрнектерін жинау мен зерттеуге бағытталған жаңа жобаны бастады. Ұйымдастырушылардың алдында үлкен тапсырма тұрды: дәстүрлі дизайн мен қолданбалы өнердің дәстүрлі техникалары туралы ақпаратпен тұрақты толықтырылып тұратын дәстүрлі қазақ өнері бойынша онлайн ресурс жасау.
- Ою-өрнектер бізді барлық жерде қоршап тұр, тек айналаға жақсылап қарасақ болғаны. Ал оларды зерттеу – өте қызықты жұмыс. Ә.Марғұланның орталығынан бастағанымыз да кездейсоқ емес. Себебі, ою-өрнектер туралы алғашқы білімімізді дәл осы Әлкей Марғұланның үш томдық кітабынан алып едік, - дейді Қазақстан қолөнершілер Одағының төрайымы, белгілі дизайнер, киіз өнерінің шебері, материалды емес мәдени мұра бойынша Ұлттық комитеттің мүшесі және Бүкіләлемдік Қолөнер Кеңесінің құрметті мүшесі әрі кеңесшісі – Айжан Бекқұлова.
- Бұйымдардың, ою-өрнектердің аймақтық белгілері, жасалу техникасы мен қолданылған материалдары бойынша мәліметтер базасын жинау менің бұрыннан келе жатқан арманым еді. Сонымен қатар, дәл қазір айналыспаса да, жадында дәстүрлі бұйымдардың жасалу әдістері, техникасы, дәстүрі мен құпиялары сақталып қалған шеберлердің білімін қолдан келгенше сақтап қалғымыз келеді. Тіпті ою-өрнектер бойынша жаңа ақпарат қорлары – Оспанов Ералы мен Қожабаев Ерланның (осынша керемет үлкен еңбек атқарғандары таңғаларлық!) кітаптары да ою-өрнектерді қалай дұрыс қолдану туралы ақпарат іздеген шеберлерге аздық етуде.
Қазір, «Қолданбалы өнердің онлайн базасы» жобасымен жұмыс істеу барысында, әлі қаншама нәрсені жүйелендіру керектігін, бұл жұмыс бір адамның, тіпті бір жобаның ғана жұмысы емес екендігін түсінудемін. Алайда бұл – біздің жалпыға ортақ мұрамыды сақтау жолындағы тағы бір қадам болмақ.
«Қолданбалы өнердің онлайн базасы» жобасының қатысушылары бір жыл бойы аймақтарды (Ақтөбе, Шымкент, Павлодар, Ақтау, Тараз, Қызылорда, Алматы) аралап, Қазақстанның түрлі мұражайларында зерттеулер жүргізді және көптеген бірегей технологиялармен жұмыс жасайтын шеберлердің шеберханасын аралап шықты.
Мұражайлардың барлығында-дерлік оны басқа мұражайлардан ерекшелейтін қызықты жақтары бар. Тіпті В.И.Чапаев атындағы аудандық кішігірім мұражайдың өзінде көрмеге ұзын жеңді қолдар үшін арнайы ойықтары бар ескі шапан қойылған. Ал Қостанай облыстық аймақтық мұражайында сүйекпен керемет безендірілген өте әдемі музыкалық аспаптар бар.
Ою-өрнектердің мағынасы, символизм, шыққан аймағы, қолданылған материалы, қолдану ережелері, дәстүрлі түстері – зерттелуге және ҚОЛДАНБАЛЫ ӨНЕРДІҢ ОНЛАЙН БАЗАСЫНДА бекітілуге тиісті ақпарат көлемі.
Аталған жобаны АҚШ-тың халықаралық даму бойынша Агенттігінің (USAID) «Орталық Азиядағы әлеуметтік инновациялар» бағдарламасының аясында, Еуразия Қорының қолдауымен Қазақстан қолөнершілер Одағы жүзеге асыруда. #SICA_ISG
In April 2022, the Union of Artisans of Kazakhstan launched a new project to study, collect and document the traditional Kazakh patterns and designs. The Union has started to grow an online database on Kazakh art, which will be regularly updated with information on traditional crafts and techniques.
Patterns surround us everywhere, one just needs to look around. Studying them is an exciting adventure. The Union has started its research at the "Margulan Centre'' under the Pavlodar Pedagogical University which is symbolic. “We all start studying traditional arts by reading the 3-volume book written by Alkey Margulan,” says Aizhan Bekkulova, chairman of the Union of Craftsmen of Kazakhstan, a designer, felt artist, member of the National Committee for Intangible Cultural Heritage and Honorary Member and Advisor to the World Crafts Council.
“It was my dream to collect a database of patterns and traditional items, studying regional characteristics, arts, techniques and materials. Even with two new amazing books published by Ospanov Ye. and Kozhabekov Ye. there’s still a lot to discover. The Union went on expeditions to document the knowledge of elderly keepers of traditional teachings, techniques, arts, cultural knowledge, and ancient wisdom,” explains Ms. Bekkulova.
While working on the "Online Database of Traditional Kazakh Art" project, the Union opened a new layer, a new facet to traditional crafts preserving challenges. To protect cultural heritage this database still needs to grow which demands the effort of a team and several projects.
For 12 months the project team went on research expeditions to museums of Aktau, Ural, Kostanay, Kyzylorda, Taraz, Aktobe, Turkestan, Shymkent, and Pavlodar. In addition, the team visited local artisans in the villages of Kyzylorda, Mangistau, Zhambyl, Aktobe, and Turkestan regions.
Every museum owns several unique objects. Even a small museum in Chapayev village, Western Kazakhstan displays an old men's quilted “shapan” (traditional coat) with special slits for arms. The team also came across an amazing collection of musical instruments with intricately detailed bone inlay at the Regional Kostanay Museum, Northern Kazakhstan.
The meaning of every pattern, its symbolism, region of origin, when and for what it’s used, traditional colors scheme, materials and techniques used are the information the Union studies, documents and adds to the ONLINE DATABASE OF KAZAKH TRADITIONAL ARTS.
The project is a part of the USAID-funded Social Innovation in Central Asia program implemented by Eurasia Foundation